Bir ürünün kullanılabilir özelliğini yitirmesinden veya belirli bir kullanım ömrünü doldurmasından kaynaklı ortaya çıkan atığa hurda denir. Bu işlem geri dönüşümlü ve geri dönüşümsüz olarak ikiye ayrılmaktadır. Geri dönüşümden kasıt; ürünün kullanılamaz hale gelmiş parçalarının tekrar işlenerek katma değerli yeni bir ürün haline getirilmesidir. Eğer ürün geri dönüştürülemiyorsa imha edilmekte veya saklanmaktadır. Buna da örnek olarak nükleer reaktörlerde kullanılmış ve tükenmiş uranyum atıkları verilebilir.
Hurda çeşitleri kullanılan malzemeye göre alttaki gibi sınıflandırılmaktadır.
- Maden-Metal Hurdaları: Demir-Çelik, Kablo, Kızıl, Tel, Bakır, Altın, Gümüş, Alüminyum, Kalay, Pirinç, Krom, Nikel vb.
- Petrol Türevi Hurdalar: Plastik, Naylon, Polyester, Polietilen, Poliüretan, Elastomerler vb.
- Cam Hurdaları: Cam şişe, Kapı pencere camları, Aynalar vb.
- Ağaç Ürün Hurdaları: Kağıt, Karton vb.
- Elektronik Hurdalar: Bilgisayar Parçaları, Anakart, İşlemci, Laptop vb.
- Diğer Hurdalar: Başka sınıflara girmeyen hurda çeşitleri,
Hurdalardan yeni bir ürün üretmek, temelden bir ürünü üretmekten daha az maliyetli ve çevre dostudur. Bu işlem yeraltı ve yerüstü kaynaklarının sürekli olarak sömürüldüğü dünyamızı bir nebze olsun rahatlatmaktadır. Mesela, bir defteri ağaçtan üretmek yerine çöpe atılan kağıtlardan üretmek bir çok ağacın kesilmesini engelleyecektir.
Hurdadan geri dönüştürülen malzemeler işlenmiş hammadde haline dönüştürüldüğü için daha önce bir otomobil olan hurdadan, çamaşır makinesi üretilebilir. Yani atılan hurdalar farklı sektörlerde kullanım için hammaddeye dönüştürülebilmektedir.
Çoğunlukla ayrıştırılmak istenen malzemenin hurda içerisindeki oranı hurdayı değerli kılar. Bu oran %100’e ne kadar yakınsa hurda da o kadar değerlidir ve hurdadan geri dönüşecek malzeme miktarı artar. Zaten piyasadaki hurda alan firmalarda diğer özelliklerin yanında bu oranı da göz önünde bulundurarak hurdaya değer biçer. Ayrıca hurda içerisinde bulunan ana malzeme dışındaki diğer ürünlerde, değerlendirilebilecek bir ürünse ana maddeden ayrıştırılarak ayrı bir katma değer yaratır. Bununla ilgili aşağıdaki örneği inceleyebiliriz:
Bir arabayı hurdaya ayırdığımızı farz edelim ve ağırlığı 1000kg olsun. Bu arabadan çıkacak potansiyel hurdalar yaklaşık olarak alttaki gibi olacaktır.
Demir-Çelik Hurdası
Çeliğin ana bileşeni demir(Fe) elementidir. Demir, düşük oranda karbon atomlarıyla bileşerek çeliği meydana getirmektedir. Demir elementi, doğada saf halde bulunmamaktadır. Günümüzde kullandığımız bütün demir malzemelerin içerisinde mutlaka azda olsa karbon atomu olmakla beraber bunlara demir diyemeyiz ve çelik malzeme olarak adlandırmamız daha doğru olacaktır. Çeliğin içeriğinde karbon dışında Kükürt, Krom, Nikel, Bakır, Silisyum vb. elementler bulunabilir.
Üretim aşamalarında hurda mutlaka kullanılmaktadır. Çeliğin cevherden üretiminde cevherdeki demiri bağlamak ve daha iyi kompozisyon sağlamak amaçlı %20-%35 arası hurda kullanılmaktadır. Hurdadan çelik üretiminde ise Elektrik Ark Ocaklarında tamamen hurda kullanılmaktadır.
Hurdaya ayrılmış veya ömrü dolmuş arabalar, gemiler, makinalar, çelik yapılar, fabrikalarda çıkan çelik malzeme fireleri, talaşlar, demir yolu ağları ve kullanılamayacak akla gelen tüm çelik hurdalar demir-çelik hurdası olarak adlandırılır. Demir çelik hurdaları çıkış kaynağına ve özelliğine göre sınıflandırılmaktadır.
Çıkış Kaynağına Göre Sınıflandırma
Arayiş Hurdası (İmalat Artığı- Dönen Hurda): Demir-Çelik Fabrikalarında üretilmiş kimyasal ve fiziksel olarak istenilen özellikleri karşılamayan çeliklerin oluşturduğu hurdalardır. Bunlar tekrar çelik üretimi esnasında ergitilerek kullanılır.
- Çelik hurdası: 710 kg
- Hurda lastik: 90 kg
- Hurda plastik, naylon: 70 kg
- Hurda cam: 30 kg
- Hurda alüminyum: 22 kg
- Diğer hurda sınıflandırmasına girmeyen maddeler: 15 kg
- Hurda çinko: 5 kg
- Hurda bakır ve nikel: 6 kg
- Hurda olarak değerlendirilemeyecekler: 52 kg
Demir-Çelik Hurdası
Çeliğin ana bileşeni demir(Fe) elementidir. Demir, düşük oranda karbon atomlarıyla bileşerek çeliği meydana getirmektedir. Demir elementi, doğada saf halde bulunmamaktadır. Günümüzde kullandığımız bütün demir malzemelerin içerisinde mutlaka azda olsa karbon atomu olmakla beraber bunlara demir diyemeyiz ve çelik malzeme olarak adlandırmamız daha doğru olacaktır. Çeliğin içeriğinde karbon dışında Kükürt, Krom, Nikel, Bakır, Silisyum vb. elementler bulunabilir.
Üretim aşamalarında hurda mutlaka kullanılmaktadır. Çeliğin cevherden üretiminde cevherdeki demiri bağlamak ve daha iyi kompozisyon sağlamak amaçlı %20-%35 arası hurda kullanılmaktadır. Hurdadan çelik üretiminde ise Elektrik Ark Ocaklarında tamamen hurda kullanılmaktadır.
Hurdaya ayrılmış veya ömrü dolmuş arabalar, gemiler, makinalar, çelik yapılar, fabrikalarda çıkan çelik malzeme fireleri, talaşlar, demir yolu ağları ve kullanılamayacak akla gelen tüm çelik hurdalar demir-çelik hurdası olarak adlandırılır. Demir çelik hurdaları çıkış kaynağına ve özelliğine göre sınıflandırılmaktadır.
Çıkış Kaynağına Göre Sınıflandırma
Arayiş Hurdası (İmalat Artığı- Dönen Hurda): Demir-Çelik Fabrikalarında üretilmiş kimyasal ve fiziksel olarak istenilen özellikleri karşılamayan çeliklerin oluşturduğu hurdalardır. Bunlar tekrar çelik üretimi esnasında ergitilerek kullanılır.
Satın Alınan Hurda: Hurda tüketicilerinin yurtiçi ve yurtdışı piyasadan veya firmalardan aldığı hurdalardır. İstenilen özelliğe göre satınalma yapılır. İki tipi vardır.
Özelliğine Göre Sınıflama
Fiziksel özelliğine göre sınıflandırmada ülkelere ve topluluklara göre değişik sınıflandırmalar yapılmaktadır. Hurda sınıflandırmalarında genellikle büyük hurda ithalatı ve ihracatı ve satan toplulukların oluşturdukları sistemler pazarlarda daha çok kullanılmaktadır. Bunlar özellikle Amerika Birleşik Devletleri (A.B.D), Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve Avrupa Birliği (AB) sınıflandırma sistemleridir. Özelliğine göre sınıflamada göz önüne alınan ölçüt maksimum ve minimum hurda ebatları, içerisindeki ikincil elementlerin ve alaşımların oranı ve hurda yoğunluğudur. Yığın yada hurda yoğunluğu, parça veya kıyılmış hurdanın, sıvı çelik üreten tesislere şarjında önemli bir faktördür. 1m3 hacmindeki hurda ağırlığı yığın yoğunluğunu veya hurda yoğunluğunu vermektedir. Sıvı çelik üreten tesislerde büyük ebatlı hurda kullanımı hurdanın daha yavaş ergimesi nedeniyle enerji kullanım maliyetini arttırır. Yoğunluğu düşük hurda kullanımı ise fazla oksitlenme ve metal kaybına sebebiyet vermektedir. Bu da hem uygun kalitede ürün çıkışını engeller hem de maliyeti arttırır. İstenilen kompozisyonda sıvı çelik üretmek için çeşitli özelliklerdeki hurdalar karıştırılır. Burada amaç istenen veya istenmeyen elementleri(kükürt, bakır, alüminyum gibi) yeterli düzeyde tutmaktır.
- Endüstriyel İmalat Hurdası: Talaşlı imalar ile üretim yapan tüm firmalarda ortaya çıkan hurdalardır. Üretim sonucu ortaya çıkan talaşlar, fireler, parça saclar vb. ürünleri kapsar.
- Eski Hurda: Kullanım ömrünü bitirmiş veya kullanılmayan tüm makine ve yapıları kapsayan hurdalardır. Bunlara gemi, otomobil, tren, çelik köprü vb. ürünler sayılabilir.
Fiziksel özelliğine göre sınıflandırmada ülkelere ve topluluklara göre değişik sınıflandırmalar yapılmaktadır. Hurda sınıflandırmalarında genellikle büyük hurda ithalatı ve ihracatı ve satan toplulukların oluşturdukları sistemler pazarlarda daha çok kullanılmaktadır. Bunlar özellikle Amerika Birleşik Devletleri (A.B.D), Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve Avrupa Birliği (AB) sınıflandırma sistemleridir. Özelliğine göre sınıflamada göz önüne alınan ölçüt maksimum ve minimum hurda ebatları, içerisindeki ikincil elementlerin ve alaşımların oranı ve hurda yoğunluğudur. Yığın yada hurda yoğunluğu, parça veya kıyılmış hurdanın, sıvı çelik üreten tesislere şarjında önemli bir faktördür. 1m3 hacmindeki hurda ağırlığı yığın yoğunluğunu veya hurda yoğunluğunu vermektedir. Sıvı çelik üreten tesislerde büyük ebatlı hurda kullanımı hurdanın daha yavaş ergimesi nedeniyle enerji kullanım maliyetini arttırır. Yoğunluğu düşük hurda kullanımı ise fazla oksitlenme ve metal kaybına sebebiyet vermektedir. Bu da hem uygun kalitede ürün çıkışını engeller hem de maliyeti arttırır. İstenilen kompozisyonda sıvı çelik üretmek için çeşitli özelliklerdeki hurdalar karıştırılır. Burada amaç istenen veya istenmeyen elementleri(kükürt, bakır, alüminyum gibi) yeterli düzeyde tutmaktır.
Türkiye’de En Çok Kullanılan Hurda Cinsleri
Dünyanın en büyük hurda üreticisi ABD ‘dir. Bu nedenle tüm dünyada ABD hurda sınıflandırması genel itibariyle kabul görmektedir. Türkiye’de çoğunlukla bu sınıflandırma sistemini kullanmaktadır. Altta Türkiye’de ABD sınıflandırma sistemine göre en fazla talep gören hurdaları görebilirsiniz.
HMS-I Hurda
Et kalınlığı minimum 6,35mm, maksimum parça ebatları 1524x610mm, yoğunluğu 0,8 m3, verimi %89 civarında olan işlenmiş demir çelik hurdalarıdır. Ağır izabe( içerisinden yabancı madde ve diğer elementlerin ayrıştırılması) hurdasıdır
HMS- II Hurda
Parça büyüklüğü en fazla 915x475 mm, yoğunluğu 0,7 ton/m3 siyah, galvanizli, işlenmiş demir çelik hurdalarıdır. Ağır izabe hurdasıdır
Değirmen Hurda
Otomobil, işlenmemiş HMS I+II, paket ve saç orijinli, kırpılmış, manyetik olarak ayrıştırılmış hurda cinsidir. Yoğunluğu 1-1,1ton/m3, verimi de Elektrik Ark Ocaklarında yaklaşık %91 civarındadır.
Paket Hurda
Galvanizlenmemiş demir çelik hurdalarının, hidrolik olarak sıkıştırılıp, paket haline getirilmesi ile elde edilen hurdalardır.
Dünyamızda bu hızda madenlerin tüketildiğini düşünürsek çokta uzak olmayan bir gelecekte kaynakları kurutacağız. Bu nedenle geri dönüşüm kültürü bireyden-aileye, aileden-topluma kadar tüm kafalara kazınması ve hatta ders olarak okullarımızda yer alması gereken bir konudur.
Dünyamızda bu hızda madenlerin tüketildiğini düşünürsek çokta uzak olmayan bir gelecekte kaynakları kurutacağız. Bu nedenle geri dönüşüm kültürü bireyden-aileye, aileden-topluma kadar tüm kafalara kazınması ve hatta ders olarak okullarımızda yer alması gereken bir konudur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
İş yoğunluğum dolayısıyla yorumlara cevap veremeyebilirim. Anlayışınız icin teşekkürler.