Yay Nedir? Neden Önemlidir?

        Günümüzde sıklıkla kullanılan yay basit görünse de mühendislik alanında hizmet veren tasarımcılar meslek hayatlarında çoğu kez yay dizaynın da görev almış ve yeni farklı dizaynlara ihtiyaç duymuştur. Ancak çoğu zaman yay dizaynına, dizayn proseslerine gerekli önem verilmez. Ancak yay, dizayn prosesinde dikkat edilmesi gereken en önemli elemanlardan birisidir. Eğer kullanılan yay istenilen şekilde çalışmıyorsa üründen iyi bir netice alınmayacaktır. Düşünsenize bir yatak veya koltuk aldınız yayları çok sert veya çok gevşek nasıl olurdu tabi ki rahat olmazdı. 


Bu sebeple ürünü dizayn ederken kullanılacak yere göre yay dizaynını doğru şekilde yapmaktır. Bu işlemler doğru şekilde yapıldığı taktirde ürünün maliyetini düşürüp, verimini arttıracak ve ürüne uzun bir çalışma ömrü sağlayacaktır. Yayı kısaca tanımlayacak olursak;

        Yay; kuvvet etkisi altında büyük miktarda deformasyon gösteren ve bu deformasyon esnasında enerji biriktiren elemanlardır. Yazımın başlarında da söylediğim gibi yaylar geniş kullanma alanlarına sahiptirler. Bir sistem içerisinde kuvvet uygulamak (havalı tüfek),hareketi kontrol etmek (amortisörler),sönümleme yapmak (titreşim sağlamak),frekans değiştirmek, kuvvet ve tork ölçmek gibi birçok görevi üstlenir. Bu özelliklerinden dolayı üretilen birçok ürünün vazgeçilmez elemanıdır. 

Metalden plastiklere birçok tip malzemelerden imal edilebilir. Her şeyden önce yaylar deformasyona uğradıklarında mekanik enerji biriktirmek için kullanılan elemanlardır. Bu sebeple iyi bir yay önemli derecede deformasyona uğrayabilmeli ve herhangi bir boyutsal değişime uğramadan denge haline dönebilmelidir.

        Tasarımı sırasında tasarımcılar her makinanın ömrü için yay güvenirliğinin çok önemli olduğunu kabul etmelidirler. İstatistikler göstermiştir ki doğru bir yay dizaynı ürün için uzun bir kullanım ömrünü garantiye almada en önemli faktör olmuştur. Teknik özellikleri doğru tespit edilmiş bir yay kullanıldığı yerde maksimum performansı sağlar ve optimum ömre sahip olur. Yayın dizaynı kadarda yay yapımında kullanılan malzemede çok önemlidir. Yay malzemeleri endüstride kullanılan en mukavemetli malzemelerdir. Bunlar; yüksek karbonlu yay çelikleri, alaşımlı yay çelikleri, paslanmaz yay çelikleri, bakır alaşımlı yay çelikleri, nikel alaşımlı yay çelikleridir. Sıklıkla kullanılan çelik ise yüksek karbonlu yay çeliğidir. Yay telleri sıcak hadde çubuklarından karbür kalıplardan soğuk çekilerek üretilirler. Böylece istenilen boyut, yüzey düzgünlüğü, boyut hassasiyeti ve mekanik özellikler elde edilir. Ayrıca yayların performansları kullanılan malzemenin mekanik özellikleri ile malzemeye uygulanan tavlama, soğuk çekme, ön temperleme gibi ısıl işlemler sonucu kazanılan özelliklere de bağlıdır. Sonuç olarak;

        Yaylar yaşam alanlarımızın büyük kısmında yer almaktadır bazen onları görmez konforunu yaşarız bazen de elimize alıp spor yaparız. Yayları ne kadar dikkatli kullanıp ne kadar bakım yaparsak o kadar uzun ömürlü olacaklardır.