Tolerans Nedir? Yüzey Toleransları Nelerdir?

     Bir parçayı işlerken teknik olarak tam ölçüde çıkarılması imkânsızdır. İşi yapacak kişi çok hünerli, makine ve kullanılan takımlar ne kadar hassas olursa olsun yapılan işlem sonrası tam ölçü sağlanamaz. Bir parçayı işlerken tam ölçünün yanında verilen kabul edilebilir sapma miktarları verilir. Bu sapma miktarı artı ve eksi yönde maksimum değerler olup bu değerlerin içinde yapılan işlemeler uygun kabul edilir. Verilen bu değerlere tolerans denmektedir.

Parçanın tam ölçüsüne nominal değer denir. Maksimum değer ile nominal değer arasındaki farka üst sapma (+ tolerans), minimum değer ile nominal değer arasındaki farka ise alt sapma (- tolerans) denir. Örnek vermek gerekirse; 10±2 dendiğinde 8 ile 12 birim arasında çıkan işlem sonucu kabul edilebilir değerdir anlamı çıkar. Bir iş parçası işlenirken tüm şartlar aynı olduğu halde birebir aynı değer sağlanamaz. Arada mikron kadar olsa da bir fark mutlaka vardır. Toleransların yanında sapmalar, alıştırma ve yüzey işleme değerleri de parçanın işlenmesinde kullanılmaktadır.

• Parça üzerinde tam ölçü işlenememesi alttaki sebeplerden kaynaklanmaktadır.
• İmalatta kullanılan makinenin hassasiyeti
• Makinede kullanılacak takımın hassasiyeti
• Ölçü Aletinin hassasiyeti, doğruluğu ve kalibrasyonundan kaynaklı farklar
• Çevre koşullarından kaynaklı (Isı ve Işık) farklar
• Kişisel Hatalardan kaynaklı farklar
• İşlenecek parçadan kaynaklı farklılıklar

Bir parçanın tam ölçüsünde yakın işlenebilmesi gereksiz olmakla beraber yüksek maliyetlere sebep olmaktadır. Bu maliyetlere katlansak bile teknolojinin imkânları buna yetmeyecektir. Yüksek maliyetler oluşturmadan parçanın sorunsuz montajına ve çalışmasına yetecek değerler ve hata miktarları toleransların kullanımını zorunlu kılmıştır. Eğer toleransı parçanın işleyişine ve montajına engel teşkil edecek şekilde büyük aralıklarda seçersek parçayı hurdaya atma riskiyle karşı karşıya kalabiliriz. Parçalar çok küçük tolerans aralıklarında çok iyi performans sağlarken maliyet yükselirken, büyük tolerans aralıklarında da montajlayamama ve çalışmama riskiyle karşı karşıya kalabiliriz.

     Toleranslar resim üzerinde her ölçüde ve işlenecek yüzeyde belirtilir. Toleranslar sayesinde kullanılan ürünlere standartlaştırma uygulaması kolay olmakla birlikte orijinal ürünlerin yanında muadil ürün oluşturulması da kolaylaşmıştır. Yani arabamızın bir parçası bozulduğunda satıcı size orijinal mi yoksa muadil mi vereyim diye sorması bu toleransların etkili bir şekilde kullanımından kaynaklanmaktadır. Aynı parçayı orijinal takacak dahi olsanız bu parçalar belirli tolerans dâhilinde üretilmiş benzer parçalardır. Yani sorunsuz montajlanabilecek ve çalışabilecek toleranslar dâhilindedir.

Teknik Resimlerde Yüzey İşleme Toleransları resimdeki gibidir.