Dübel Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Hemen hemen herkes yeni taşındığı evde çeşitli dolapları, rafları, saatleri ya da evde ki herhangi bir eşyayı duvara sabitleme ihtiyacı duymuştur. Çoğu yerde dübellere ihtiyaç duyarız. Matkap işlerinde en önemli malzemelerden bir tanesidir. Peki dübeller tam olarak neye yarar? Dübel nedir? Kaç çeşit dübel çeşidi vardır? Hangi dübel nerede kullanılır? Çeşitleri nelerdir?

Dübel Nedir?

Dübel, bir aparatı, malzemeyi, profili, makineyi, çelik konstrüksiyonu, dolabı, panoyu, rafı, saati vs. bir çok çeşitli ürünü bir yere sabitlemeye yarayan bağlantı parçasıdır. Dübeller, kullanım yerine ve mukavemetine göre değişiklik gösterir. Sabitleme işi; tavana, zemine, duvara, alçıpana, vs olabilir. Dübel için delinmiş delik mutlaka fırça ile ya da deliğin içerisine hava püskürtülerek temizlenmelidir. Ayrıca dübelin sahip olduğu çap ve uzunluğuna göre matkap ucu ve delme derinliği ayarlanmalıdır. Dübeller, tuğlada, betonda, çatlaklı veya çatlaksız zeminde, levha yapı malzemelerinde, ahşapta, alçıpanda, duvarda vs. kullanılabilirler. Dübeller, üzerlerinde bulunan parçalar sayesinde delik içerisin de genleşerek deliğe tutunma sağlarlar. Sürtünme kuvveti ile dönmeyi zorlaştıran, üzerinde bulunan kovanlarla oynamayı önleyen bir ankrajlama malzemesidir.

Dübelleri mukavemet sınıflarına göre uygulamayız. Yani ankrajı yapılacak (sabitleme yapılacak) malzemeye/parçaya göre seçim yapmalıyız. Ankrajını yapacağımız sistemin çalışma ortamı, çalışma gücü kullanacağımız dübelin çeşidini belirler. Dübel seçimi yaparken göz önünde bulundurmamız gereken uygulama yeridir. Beton çatlaklı mı?, çatlaksız mı?, titreşim var mı? tuğla vb. malzemeye mi sabitleme yapılacak?, aralık fazla mı az mı? sıcaklık durumu nedir? korozyon (rutubet) durumu nedir? taşıma veya zorlanma yükü ne olmalıdır? fiili yükleme ne kadardır? Kuvvet hangi yöne etki etmektedir? gibi soruların cevapları dübelin çeşidini belirler. Uygun dübelin seçilmesi hem performansı artırır hem de maliyeti en aza indirir. Şayet dübel için montajda delinen delik temizlenmezse, dübelin tutunma yüzeyleri delik içerisinde yeterli derecede sabitleme yapamaz ve dübel yerinden oynar. Bu da dübelin yük taşıma kapasitesini düşürür.

Dübel yeri için delinecek deliğin delme yöntemini de değişkenlik göstermektedir. Yani delik delinecek yer; tuğla ya da az dayanıklı malzeme ise darbesiz delme işlemi, dayanıklı ve içi yoğun malzemede darbeli delme işlemi, çok dayanıklı, yoğun ve dolu malzemede kırıcı-delici ile delme işlemi, büyük çaplı delme işlemlerinde ve sık donatılarda elmas uçlu delme işlemi gerçekleştirilmelidir.

Aşırı zorlanma ya da yanlış montajda dübelde kırılmalar oluşabilir. Bunlar; dübelin sıyrılmadı ve kopması, yapı elemanının kırılması, ankrajı yapılan zeminin kırılmasıdır. Korozyona dayanıklı hale gelmeleri için dübeller galvaniz ile kaplanırlar. Buna ilaveten özel alaşımlı dübeller/paslanmaz çelik dübeller de korozyona karşı dirençlidirler.

Yükler iki tür şekilde ankrajlanır. Durağan ankrajlama ve dinamik ankrajlama. Yapı denetim onayları genellikle durağan şekilde yapılmakla birlikte vinç rayları, asansör, endüstriyel robotlar, yürüyen mekanizmalar, hareketli bantlar, titreşime maruz kalan yerlerde dinamik yükleme yapılmaktadır.

Yeni dökülen betonlarda dübel uygulaması yapılabilmesi için en az 1 hafta zamanın geçmesi gerekmektedir. Dübelin geçeceği delik belirlenirken; dübel çapı = matkap ucu çapı. Sadece yumuşak malzemeler de matkap ucu, dübel ucuna oranla 1mm daha küçük seçilmelidir.

Dübel Çeşitleri Nelerdir?

Çakmalı Dübel
Asma Tavan Dübeli
Ağır Yük Dübeli
S Tipi Dübel
Klipsli Dübel
Çekmeli Dübel
Civatalı Borulu Dübel
Gömlekli Dübel
Kancalı Dübel
Kasa Dübeli
Gaz Beton Dübeli
Kanatlı Alçıpan Dübeli
Plastik Dübel
Kimyasal Dübel

1) Çakmalı Dübel

Çakmalı Dübeller, beton malzemelere montajı yapılır ve emniyetli bir şekilde tutunma yaparak üzerinde bulunan konik parça ile homojen bir sabitleme sağlar. Çift aşamalı montaj yapılır. Yani montajı sırasında ilk önce dübel deliğe çakılır ardından civata ile çevrilerek kovanın delik içerisinde deliğe tutunması sağlanmış olur. Açılma koniği çakma aleti ile içeri sürülmesi aşamasında kovan açılır ve çepere sıkışır. Havalandırma tesisatlarında, boru tesisatlarında, ızgaralarda, kablo tavalarında, asma tavanlarda kullanılır. Yüzey ile eşit düzlemde bulunan ankraj, yapı parçasının birden çok kez sökülmesine ve ardından sabitlenmesine imkan sağlar. Yerleştirme derinliği az olan yerlerde kolaylıkla kullanılabilir. Minimum delik derinliği dübel kovanı uzunluğundan 3 ile 5 mm arası fazla olmalıdır.

2) Asma Tavan Dübeli

Bu dübel çeşidi de asma tavanlarda kullanılmaktadır. Yapısı itibariyle kısa olarak tutunma sağlayan askı parçası ile uyumlu olan bir dübel çeşididir.

3) Ağır Yük Dübeli

Bu dübel yüksek dayanıklılığa sahip olup, güvenli bağlantılarda rahatlıkla tercih edilebilir. Altıköşe başlı civata ile kullanılır. Somunun ya da civatanın sıkılması ile kovan ucunda ki konik parça yukarı doğru ilerler ve böylece kovanın delik içerisinde sabit bir şekilde tutunmasını sağlar. Bu dübelin montajı çift aşamada yapılır. Dübel deliğe yerleştirildikten sonra, civata sabitlenecek parçadan geçirilir sonrasında ileriye doğru ittirilerek ve döndürülerek dübel ucunda ki konik parçanın iç kısmında ki vidalı kısma oturtulması ve bu parçayı yukarıya doğru çektirmesi sağlanmalıdır. Bu dübelin bağlantı vidası birden çok kez sökülebilir ve tekrar sabitlenebilir. Paslanmalara karşı dayanıklı olması için çinko ile kaplanmaktadır.

4) S Tipi Dübel

Saplama ya da civata ile kullanılabilir. Bu dübelin çekme dayanıklılığı yüksektir. Kullanırken civata boyuna ve saplamalarda somun ve pul uzunluğu dikkate alınıp kullanılmalıdır. Paslanmalara karşı dayanıklı olması için çinko ile kaplanmaktadır.

5) Klipsli Dübel

Hızlı ve pratik şekilde montaj yapmayı sağlayan bir dübeldir. Klipsli dübelin montajı yapılacak betonun kalitesi en az C20/25 değerlerinde olmalıdır. Matkap çapı ile dübel çapı aynıdır. Somun çevrildiğinde dübelin ucunda ki halka açılmaya başlar ve deliğin içerisinde tutunmaya başlar. Paslanmaya karşı çinko ile kaplanmıştır (5-8 mikron). Klipsli dübeller beton kalitesinin iyi olduğu yerlerde kullanılır. Asmalı yüklerde dayanıklılığı iyidir. Klipsli dübel orta sınıf ağırlıkların sabitlenmesinde kullanılmaktadır. Genellikle çatlaksız betonda kullanılan klipsli dübellerin bazı çeşitleri de çatlaklı betonda kullanıma uygundur.

6) Çekmeli Dübel

Civata ya da saplama ile kullanılabilir. Deliğe yerleştirildiğinde üzerinde bulunan yarık kısımlarından dolayı ayrılarak tutunma yapan ve dönmeyen çekme dayanıklılığı yüksek bir dübeldir.

7) Civatalı Borulu Dübel

Beton kalitesinin düşük olduğu yerlerde, bu dübel çeşidi tercih edilir. Üzerinde bulunan kovanı borudan imal edilmiştir. Paslanmalara karşı dayanıklı olması açısından çinko ile kaplanmıştır.

8) Gömlekli Dübel

Orta yüklerde ve beton kalitesinin düşük olduğu yerlerde kullanılır. Titreşimli alanlarda ve kısa deliklerde rahatlıkla kullanılabilir. Dolgu ve beton şeklindeki duvarlara montajı yapılmak istenen tespit elemanı için kullanılır.

9) Kancalı Dübel

Düşük yüklerde ve kısa deliklerde kullanılabilen bu dübel çeşidinin uç kısmı kanca şeklindedir. Titreşimli bölgelerde kullanılabilir.

10) Kasa Dübeli

Kapılarda ve pencerelerde kasaların duvara sabitlenmesi amacıyla kullanılan bir dübel çeşididir. Yanal güçlerde mukavemeti yüksektir. Boşluklu yerlerde, delikli tuğlalarda ve betonlarda kullanılabilir.

11) Gaz Beton Dübeli

Gaz beton yüzeylerde kullanılmak üzere yapılmış plastik dübellerdir. Spiral bir formdadır. Isı yalıtım malzemelerinin gaz beton yüzeylerde kullanılması için montajlanır. Dış cephe ısı yalıtımlarının, ısı yalıtım malzemelerine bağlanmasında kullanılır.

12) Kanatlı Alçıpan Dübeli

Hafif parçaların boşluklu malzemelere ya da alçıpana sabitlenmesinde kullanılan bir dübeldir. Özel kanat yapısı güvenli bir bağlantı sağlar. Uygun ebatlarda bir ağaç vidası ile yerine sabitlenir.

13) Plastik Dübel

Her türlü ana malzemeye uygulanan, ucuz bir dübel çeşididir. Dübelin ölçüsüne göre matkap ucu ve vida kullanılmalıdır.

14) Kimyasal Dübel

Mukavemeti yüksek yerlerde, sulu ve titreşimli alanlarda kullanılabilen, ani yüklere dayanıklı bir dübeldir. Kimyasal dübeller cam kapsüllerde ya da plastik folyada bulunabilir. Bu dübeller satın alınırken son kullanma tarihlerine dikkat edilmelidir. Son kullanma tarihi geçmiş olan kimyasal dübeller istenen performansı veremeyeceği gibi bazı tehlikelere de yol açabilir. Cam tüplü kimyasal dübeller iç içe geçmiş iki cam tüpten oluşmaktadır. Bu tüpler betona çakılırken kırılarak birbirine karışır ve delik içerisinde kimyasal dübel rotunun sabitlenmesine olanak sağlarlar. Kimyasal dübelin yerleştirileceği deliğin çok temiz olmasına özen gösterilmelidir.

Yazan : Abdullah Kırıcıkaya